Toespraak luitenant-generaal M.H. Wijnen, Commandant Landstrijdkrachten, ter gelegenheid van de gezamenlijke Dutchbat reünie.

Goedemorgen Dames en Heren,
Goedemorgen veteranen van Dutchbat I t/m IV,
Goedemorgen veteranen van het verbandplaatspeloton en van de Staf in Tuzla. Jullie vielen onder het Support Command, niet onder Dutchbat. Maar jullie voelen je, vanwege de intensieve samenwerking in dezelfde moeilijke omstandigheden destijds, nauw verbonden met de rest van de aanwezigen. En daarom zijn jullie hier.

En goedemorgen familie en vrienden.
Fijn dat jullie vandaag allemaal zijn gekomen. Ik heet jullie van harte welkom bij deze gezamenlijke Dutchbat-reünie. Een bijeenkomst waarbij verbinding, saamhorigheid en erkenning centraal staan. Een dag om elkaar te ontmoeten, om verhalen te kunnen delen, om naar elkaar te luisteren of gewoon om erbij te zijn.

Zoals jullie hebben ervaren, is er in de jaren na de missie ontzettend veel gesproken en geschreven over Dutchbat III en over de val van de enclave Srebrenica. Dat is begrijpelijk, omdat die tragische val enorm veel heeft losgemaakt in Nederland en in de rest van de wereld. De vooral negatieve berichtgeving die over Dutchbat III is uitgestort, heeft bij velen aanvullende pijn en aanvullend leed veroorzaakt. Het onderzoek ‘Focus op Dutchbat III’ heeft dat indringend in kaart gebracht. Helaas moest het meer dan 25 jaar duren voordat het beeld over Dutchbat III werd recht gezet. De documentaire van Coen Verbraak en het excuus van het Kabinet hebben daar een belangrijke rol in gespeeld.

Ik realiseer me terdege dat in al die jaren de inspanningen van Dutchbat I, II en IV in de schaduw van Dutchbat  III zijn komen te staan, wellicht zelfs zijn vergeten. We willen daar vandaag bij stilstaan, en de inzet erkennen van jullie allemaal, iedereen uitgezonden onder de vlag van Dutchbat. We willen waardering uitspreken voor hetgeen jullie samen als Dutchbat en ondersteunende eenheden hebben gedaan. En ook voor hetgeen jullie dierbaren thuis hebben moeten doorstaan.

Hoewel die eerste week in juli 1995 de zaak voor Dutchbat III totaal anders maakte, is het belangrijk dat we beseffen dat in een periode van bijna twee jaar zowel Dutchbat I, II en IV gediend hebben in een heel ingewikkelde missie onder heel moeilijke
omstandigheden. En als ik het over Dutchbat IV heb, heb ik het niet over het bataljon dat Dutchbat III in de enclave zou aflossen, want zover kwam het niet door de val. Ik bedoel de compagnie in Simin Han, die te maken kreeg met de tragische nasleep van de val van Srebrenica en die de vele vluchtelingen opving in het gebied rond Tuzla.

Het is inmiddels een lange tijd geleden dat jullie in het voormalige Joegoslavië dienden als vredeshandhavers tijdens de UNPROFOR-missie. Begin volgend jaar is het 30 jaar geleden dat Dutchbat haar missie begon.

In 1993 riepen de Verenigde Naties Srebrenica en omgeving uit tot ‘veilig gebied’: “A safe area which should be free from any armed attack or other hostile act.” Maar hoe de VN-vredesmacht dit concreet moest uitvoeren, was eigenlijk niet duidelijk.

Daar komt bij dat pas ná het besluit van de VN Veiligheidsraad over de zes safe areas in heel Bosnië-Hercegovina, inclusief Srebrenica, bleek dat er onvoldoende troepen ter beschikking werden gesteld om al die gebieden te kunnen beschermen en zo nodig te verdedigen. ‘Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan’ was niet langer alleen maar een motto, het was feitelijk de realiteit. De internationale gemeenschap vertrouwde erop dat de aanwezigheid van blauwhelmen voldoende zou zijn om de gebieden te vrijwaren van vijandelijkheden. Hoe mis kon de wereld het hebben!

Nederland besloot om deel te nemen aan de missie en jullie vertrokken onder VN-vlag naar Srebrenica en een deel naar Simin Han. Het overgrote deel van jullie was jong, rond de twintig en vol energie. De bataljons kwamen van de net opgerichte Luchtmobiele Brigade. Dit was de eerste echte beroepseenheid van de Nederlandse krijgsmacht en de behoefte in Nederland om de nieuwe eenheid in te zetten was dan ook groot!

Zelf was ik in die tijd 27 en plaatsvervangend commandant van een constructiecompagnie. In de nazomer vertrokken naar Sint Maarten na de Hurricane Luis. Eind dat jaar maakte ik pas kennis met Bosnië. IFOR-I. In de ondersteuning van 42 BLJ, het eigenlijke Dutchbat IV. En ik me pas echt de omstandigheden van de inzet en consequenties van de gebeurtenissen in Srebrenica begon te realiseren.

De meesten van jullie dienden dus bij de Luchtmobiele Brigade en de aanvullingen kwamen van andere eenheden in de Landmacht, zoals logistiek personeel of onderhoudspersoneel, of de mensen van de verbandplaats.

Jullie keken uit naar de uitzending, of het nu was om het avontuur, de uitdaging of om iets van de wereld te zien. Of misschien was je je bewust van onrecht in de wereld en wilde je bijdragen aan vrede en veiligheid. Gewoon mensen helpen en de wereld zo een beetje beter te maken.

Maar alle goede bedoelingen ten spijt, waren de omstandigheden waarin jullie terecht kwamen uitdagend, soms extreem lastig en met regelmaat heel gevaarlijk.

Tijdens de missie kregen jullie te maken met ingewikkelde politieke situaties, met complexe etnische spanningen, met treiterijen en met ronduit mensonterende omstandigheden voor de mensen in de enclave. De beelden van de vuilnisbelt zullen velen van jullie je nog herinneren.

Konvooien werden vaak tegengehouden waardoor het ontbrak aan voldoende vers voedsel, brandstof en reservedelen. Ook het in- en uitroteren van militairen werd hierdoor vertraagd en gefrustreerd.

Jullie waren daar om vrede te bewaren, maar hadden niet het juiste mandaat, niet het juiste aantal militairen, en ook de toegewezen middelen, zoals uitrusting en bewapening, waren niet toereikend. Het was vechten met de handen op de rug. Dit gaf velen van jullie een gevoel van onmacht.

Binnen deze complexe context voerden jullie desondanks je dagelijkse werkzaamheden uit, professioneel, ongetwijfeld vol enthousiasme en met de typerende can do-mentaliteit. Op patrouille gaan als MAG-schutter, infanteriepionier, gewondenverzorger of groepscommandant. Wacht draaiend op een van de vele observatieposten, om bewegingen van de partijen langs de grens te rapporteren. Voertuigen of wapens repareren als monteur of wapenhersteller. Eten koken in de keuken, althans, als er vers voedsel was. Als chauffeur meerijden in logistieke konvooien, of als medic spreekuur draaien op de verbandplaats. Zomaar een greep uit de vele functies die jullie hebben vervuld. Ieder droeg met een eigen taak of rol bij aan het grotere geheel en ieders rol was daarin even belangrijk.

Jullie missie bleek niet zonder gevaar te zijn. Tijdens de verschillende rotaties waren er regelmatig beschietingen en soms ook vuurgevechten. Daarnaast werden jullie geconfronteerd met een continue dreiging van mijnen en mijnincidenten. Collega’s zijn gegijzeld, gewond of zwaargewond geraakt. En Jeffrey Broere en Raviv van Renssen keerden niet terug van hun missie. En ook na afloop van de missie zijn collega’s ons ontvallen, soms zelfs omdat de last te zwaar werd.

Dames en heren, beste aanwezigen. Laten we een moment stilstaan bij de collega’s die ons ontvallen zijn. Zowel tijdens de missie als in de jaren erna. En stilstaan bij de slachtoffers van deze verschrikkelijke oorlog. Mag ik iedereen verzoeken - voor zover mogelijk - te gaan staan om een minuut stilte te betrachten.

- [Minuut stilte] -

Ieder van jullie - collega’s, veteranen - heeft de missie op zijn of haar eigen manier ervaren en verwerkt. De gebeurtenissen en het verloop van de missie hebben sporen achtergelaten in jullie levens. Wat voor de één een open wond is, is voor de ander een litteken of herinnering geworden. De één is doorgegaan, heeft een leven opgebouwd
binnen of buiten Defensie en denkt af en toe nog terug aan zijn of haar Dutchbat-tijd als een vormende herinnering.

De ander is óók doorgegaan, maar voor hem of haar voelt het soms alsof de tijd heeft stilgestaan. Er zijn veteranen, mannen en vrouwen, die getekend zijn voor het leven en nog dagelijks worstelen met de pijn, de machteloosheid en de traumatische ervaringen van destijds.

Ik hecht er veel belang aan jullie werk en jullie prestaties te erkennen en om mijn waardering uit te spreken naar al onze veteranen, jullie allemaal. Ik doe dat met nadruk ook naar de familie en vrienden die vaak de klappen opvingen en soms nog steeds opvangen. Dát is de reden dat deze reünie is georganiseerd.

Een deel van jullie heeft de afgelopen jaren terecht de behoefte gehad aan meer steun en meer begrip vanuit de organisatie. Ik heb deze roep gehoord. Daarom sta ik hier als Commandant Landstrijdkrachten om jullie als veteraan te erkennen. En hoewel het omzien naar onze veteranen de afgelopen jaren echt is verbeterd, zijn we er nog niet. We kúnnen en we móeten dit beter doen.

Ik vind ook dat het belangrijk is dat de sámenleving veteranen in het algemeen erkent en waardeert. En die van de moeilijke Dutchbat-missies in het bijzonder. Deze reünie is een stap in de richting van een breder gedragen erkenning van jullie, de veteranen van Dutchbat I, II, III en IV.

Er zijn al initiatieven om de verhalen van veteranen breder bekend te maken. Denk bijvoorbeeld aan de ‘Veteraan in de Klas’, veteranen die op scholen hun verhaal vertellen. Maar we willen de komende tijd meer gaan doen dat bijdraagt aan het breder bekend maken van ervaringen van veteranen in de maatschappij.

We willen nog nadrukkelijker dat de samenleving gaat begrijpen van wat júllie hebben doorstaan en hoe júllie hebben bijgedragen, welke offers júllie hebben gebracht en soms nog steeds brengen. En die betere beeldvorming in de samenleving begint met een zo compleet mogelijk, gezamenlijk verhaal over de totale missie van Dutchbat met een periode van 21 maanden. Een meer gemeenschappelijk narratief kan en zal hopelijk de erkenning van de bijzondere periode Dutchbat in Bosnië-Hercegovina ten goede komen. Vanaf komend jaar gaan er meer gelegenheden komen om onderling verhalen en ervaringen te delen.

Laten we ons samen inzetten om jullie verhalen en ervaringen te delen; binnen de Koninklijke Landmacht, binnen de krijgsmacht en binnen de samenleving. Voel je vrij om hierover mee te denken. Ideeën zijn welkom via het Nederlands Veteraneninstituut, via Bureau Veteranenzaken van de Koninklijke Landmacht of via je eigen commandant als je nog actief dienend bent. Ik heb al gehoord van één mooi initiatief van het Nederlands Veteraneninstituut. Het heeft de naam ‘collective healing’. Later vandaag ontvangen jullie een flyer met meer informatie hierover.

Dames en heren, ik ga afronden. Dutchbat-veteranen en ondersteunende eenheden: heel veel dank voor jullie inzet tijdens jullie missie en zeker ook dank voor jullie aanwezigheid vandaag. Ik hoop dat vandaag een dag van weerzien is en een gelegenheid om met elkaar ervaringen uit te wisselen en om verbondenheid te voelen.
En ook dank aan de familie en vrienden: fijn dat jullie erbij zijn. Jullie zijn zo’n belangrijke steun voor onze veteranen, en ook jullie hebben soms offers moeten brengen. Ontzettend bedankt voor jullie steun en toewijding.

Veteranen, familie en vrienden, ik wens jullie allemaal een mooi en verbindend samenzijn.