Geschiedenis van de vaandelopschriften

De vaandels en standaarden van onze krijgsmacht staan symbool voor trouw en verbondenheid. Ze zijn een teken van onderlinge saamhorigheid binnen de eenheden en onderstrepen de band met het Koninklijk Huis. Alleen de koning kan een vaandel of standaard aan een eenheid toekennen.

Je ziet ze vaak voorbijkomen tijdens officiële ceremonies, zoals Prinsjesdag of militaire beëdigingen. Zo leggen alle Nederlandse militairen de eed of de belofte af bij het vaandel of de standaard van hun eenheid.

[Beeldtekst: De geschiedenis van de Vaandels en Vaandelopschriften van de Nederlandse krijgsmacht]

Tegenwoordig hebben vaandels en standaarden voornamelijk een ceremoniële functie. Maar tot het eind van de 19e eeuw speelden ze voor veel legers een belangrijke rol op het slagveld. Militaire eenheden gebruikten vaandels en standaarden om berichten door te geven en hun positie te bepalen. Door deze functie waren ze ook een bron van toewijding en trots.

Al vroeg in de geschiedenis werden vaandels en standaarden gebruikt. Zo gebruikten de Egyptenaren 3.000 jaar voor Christus al standaarden met afbeeldingen van dieren. En ook de latere Romeinse legioenen hadden vaandels en standaarden met dierensymbolen. In Nederland zien we vaandels voor het eerst terug in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ook het Staatse Leger gebruikte vaandels en standaarden als oriëntatiepunt in het strijdgewoel. Een vaandrig of kornet hield het vaandel van de eigen compagnie of ruiterij vast en moest deze te allen tijde verdedigen. 

[Beeldtekst: Willem I, Prins van Oranje-Nassau, Koning der Nederlanden 1815-1840]
De vaandels die we vandaag zien vinden hun oorsprong bij koning Willem I. Om de eenheid te inspireren worden belangrijke wapenfeiten op het vaandel geborduurd. Deze zogeheten vaandelopschriften worden toegekend door het staatshoofd. 

[Beeldtekst: Chatham 1667]
Sinds de oprichting van het Korps Mariniers in 1665, hebben onze zeesoldaten een indrukwekkende reeks wapenfeiten op hun naam staan. De 1e en een van de meest bekende is de legendarische tocht naar Chatham. Op 21 juni 1667 gaan een kleine 800 Nederlandse mariniers aan land bij het Engelse Fort Sheerness. De Engelse soldaten slaan op de vlucht en de weg is daarmee vrij voor de Nederlandse vloot, die onder bevel van admiraal Michiel de Ruyter, Cornelis de Witt en Willem van Ghent de Medway opvaart. Bij Chatham, op dat moment de belangrijkste Engelse marinebasis, treffen zij de vijandelijke vloot in het hart. Het vlaggenschip van de Engelse vloot [Beeldtekst: HMS Royal Charles] wordt gekaapt en 13 Engelse schepen worden tot zinken gebracht. Het is het grootste verlies van de Engelse marine ooit. De legendarische tocht naar Chatham beslist de 2e Engels-Nederlandse oorlog in het voordeel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden [Beeldtekst: Vrede van Breda, 1667]. Op 16 september 1929 reikte koningin Wilhelmina het vaandel met daarop onder meer het opschrift Chatham uit aan het Korps Mariniers. 

De vaandels en standaarden van de Nederlandse krijgsmacht vinden hun oorsprong bij de Koninklijke Landmacht. Op vele vaandels en standaarden van de landmacht staan meerdere opschriften. Van deze opschriften is Quatre Bras en Waterloo het oudste wapenfeit. [Beeldtekst: Quatre Bras en Waterloo 1815]. De slag bij Quatre Bras is een veldslag die 2 dagen voorafging aan de bekende Slag bij Waterloo.

[Beeldtekst: prins Willem van Oranje-Nassau, de latere koning Willem II]
Op 16 juni 1815 blokkeren troepen, onder leiding van de Prins van Oranje, de opmars van het Franse leger onder Napoleon. Door deze succesvolle actie verbetert de uitgangspositie van de geallieerde troepen bij Waterloo, waar de Franse keizer uiteindelijk definitief verslagen wordt. Napoleon vindt zijn Waterloo en zijn imperium komt voorgoed ten einde. [Beeldtekst: Napoleon Bonaparte, keizer der Fransen 1804-1814/1815].

Maar liefst 30.000 Nederlanders vochten mee in deze bloedige strijd. Voor de toen net opgerichte Nederlandse Landmacht was de overwinning van groot belang. Het gaf haar prestige en zelfvertrouwen. De Slag bij Waterloo is tot op heden de grootste veldslag waar de Koninklijke Landmacht aan heeft deelgenomen. Uit waardering voor dit heldhaftige optreden ontvingen meerdere eenheden van de Koninklijke Landmacht het opschrift Quatre Bras en Waterloo, kort na de uitreiking van hun vaandels. 

[Beeldtekst: Nederland 1940]
Voor de grote moed en opoffering van zowel het vliegend als het ondersteunend personeel aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, kreeg het Wapen der Militaire Luchtvaart in 1948 [Beeldtekst: Capitulatie Rijsoord, 15 mei 1940] de hoogste dapperheidsonderscheiding uitgereikt: het Ordeteken van Ridder der vierde klasse der Militaire Willemsorde.

[Beeldtekst: Adolf Hitler, Führer en Rijkskanselier van Duitsland, 1933/1934-1945]. Ondanks dat in de meidagen van 1940 de Duitse Luftwaffe praktisch de gehele Nederlandse luchtverdediging wist uit te schakelen, leed de Duitse luchtmacht ook zelf zware verliezen. Vooral de Nederlandse luchtdoelartillerie, maar ook de Nederlandse jachtvliegtuigen, waren verantwoordelijk voor het buiten gevecht stellen van meer dan 220 Duitse transportvliegtuigen en tientallen bommenwerpers en jachtvliegtuigen. In 1953 werd de luchtmacht een zelfstandig krijgsmachtdeel en kreeg het predikaat koninklijk. Op 19 mei 1965 reikte koningin Juliana het luchtmachtvaandel uit.

Nog altijd worden belangrijke wapenfeiten als vaandelopschriften op de diverse vaandels en standaarden bijgeschreven. Zo hebben sinds de Tweede Wereldoorlog verschillende eenheden van de krijgsmacht eervolle vermeldingen ontvangen voor operaties in Nederlands-Indië, Korea en Kosovo. En vanaf 2022 mogen 18 eenheden van marine, landmacht en luchtmacht voortaan op hun vaandel vermelden dat ze in Afghanistan hebben gevochten.

[Beeldtekst: koning Willem-Alexander, Koning der Nederlanden].
Koning Willem-Alexander heeft zijn handtekening geplaatst onder dit Koninklijk Besluit. De Traditiecommissie Krijgsmacht onderzocht wat de verschillende eenheden in Afghanistan deden. Hun optreden werd getoetst aan criteria zoals moed, beleidvol en dapper optreden en of er was gehandeld binnen de wettelijke kaders.

Moed en dapperheid, deze eeuwenoude kernwaarden van de krijgsmacht zijn essentieel voor succesvol militair optreden. Onze militairen in Afghanistan hebben dit opnieuw bewezen. En daarom ontvangen zij eervolle vermeldingen voor hun verdiensten in dat land. Net zoals de Nederlandse militairen uit het verleden zullen ook zij op deze manier toekomstige generaties weten te inspireren.

Met dank aan: Nationaal Instituut Militair Historie, Nationaal Militair Museum (NMM) Soesterberg, Rijksmuseum, Rijksmuseum van Oudheden, Rijksvoorlichtingsdienst, Niek Koppen - Selfmade Films, Black Watch Museum, National Gallery of Victoria, Victoria and Albert Museum, The Egyptian Museum (CaÏro), Wikimedia Commons.

[Het Nederlandse wapenschild. Linkerhelft beeld kleurt oranje. Beeldtekst: Ministerie van Defensie. Defensie beschermt wat ons dierbaar is.]