De torpedist
De torpedist is een verdwenen beroep. Zij bedienden de watermijnen waarmee in oorlogstijd zeearmen en rivieren werden afgesloten. Een zeer specialistisch vakgebied, waarin kennis van springstoffen, elektrotechniek en varen waren verenigd.
Elektrische mijnen
In het begin van de 19e eeuw experimenteerden buitenlandse militairen met elektrische mijnen. Deze konden met een stroomstoot worden afgezet. Nederlandse mineurs probeerden dit te evenaren. In 1847 wist een luitenant van het Bataljon Mineurs en Sappeurs op dezelfde wijze een watermijn te detoneren.
Watermijnen dreven net onder het wateroppervlak en lagen met een ketting aan de zeebodem verankerd. Geïsoleerde kabels verbonden de ontsteking met een schakelaar en een accu op de kust. De detonatie geschiedde handmatig of automatisch als er een vijandelijk schip tegenaan voer.
Kustverdediging
De ontwikkeling van watermijnen betekende veel voor de kustverdediging. Langs de Nederlandse kust waren verschillende kustbatterijen opgesteld. De vuurleiding daarvan was echter langzaam en niet zo nauwkeurig.
Met een paar rijen zeemijnen konden de vaarwegen hermetisch worden afgesloten voor vijandelijke schepen. Die moesten vaart minderen om te vegen, wat de kustbatterijen een betere kans op voltreffers bood.
Elektrische mijnen hadden een groot voordeel: ze konden aan en uit worden gezet. De eigen vloot kon de zeemijnversperring daardoor veilig passeren waarna met een druk op de knop de versperring weer op scherpstond.
Begin en einde
Na serie proefnemingen met verschillende watermijnen zond het Bataljon Mineurs en Sappeurs in 1866 een detachement genisten naar Brielle om de mijnen te bedienen. Dat werd in 1867 de Torpedistencompagnie. Al na 1 jaar ging deze compagnie over naar de artillerie en pas in 1927 kwam de eenheid weer terug naar de genie.
De torpedisten bleven daarna bij de genie tot ze niet meer nodig waren. De laatste (mobilisabele) torpedistencompagnie verdween tegen het einde van de 20e eeuw uit de gelederen van de landmacht. Het leggen en ruimen van zeemijnen was toen al jaren een taak van de Koninklijke Marine.
De traditie van de torpedisten wordt voortgezet door de huidige genieduikers. Zij zijn (nog steeds) belast met het verkennen ruimen van mijnen en obstakels in binnenwateren. Ook worden zij regelmatig ingezet bij zoekacties van civiele hulpdiensten.
Torpedo of mijn?
Watermijnen werden vroeger torpedo’s genoemd. Dat komt van het Franse woord voor sidderaal, torpille. Daaraan danken ook de torpedisten hun naam. Pas na de uitvinding van zelf aangedreven torpedo’s, die vanaf schepen, onderzeeboten en later ook vliegtuigen werden afgeschoten, kwamen de begrippen watermijn en zeemijn in gebruik. Torpedisten bleven evenwel torpedisten.