Korte samenvatting: Nederlanders en hun krijgsmacht door de jaren heen
Nederland is als onafhankelijke staat ontstaan uit de Opstand tegen de Spanjaarden. Dat was in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Het leger en de vloot van de Nederlandse opstandelingen speelden daarbij een sleutelrol. Vanaf die tijd is het optreden van de krijgsmacht vooral bepaald door de ligging van Nederland. Dat is nu nog steeds zo.
Handelsbescherming
Nederland ligt aan de zee en de monding van enkele grote West-Europese rivieren. Hierdoor is de handel over zee altijd een belangrijke bron van inkomsten geweest. Deze handel over de hele wereld moest worden beschermd, van Rusland tot de Middellandse Zee en van de Antillen tot Indië. Beschermd tegen grote vijandelijke staten die zelf van deze handel wilden profiteren. En tegen piraten die uit waren op rijke buit. Daarom bouwde Nederland een vloot. Een vloot die zelf ook buitenlandse nederzettingen en eskaders aanviel.
Beschermen buitengrenzen
Nederland lag ook ‘ingeklemd’ tussen grotere mogendheden:
- Frankrijk in het zuiden;
- Pruisen en later Duitsland in het oosten;
- Engeland in het westen.
Tegen deze staten kon Nederland militair niet standhouden. In elk geval niet alleen. Om het land te verdedigen moest Nederland altijd samenwerken met een of meer van deze grotere landen. De Nederlandse krijgsmacht moest een vijandelijke aanval zo lang tegenhouden dat bondgenoten te hulp konden komen. Deze politiek was niet altijd succesvol. Denk aan de Franse overheersing rond 1800 en de Duitse bezetting in 1940-1945.
Internationale verantwoordelijkheid
De krijgsmacht beschermt dus al eeuwen het Nederlandse grondgebied en de Nederlandse economische belangen. Alleen, of samen met bondgenoten. Na de Koude Oorlog viel de dreiging van een directe aanval op het land weg en nam Nederland ook op andere manieren haar verantwoordelijkheid. Als relatief rijk land ging het zich inzetten voor het handhaven en bevorderen van de internationale rechtsorde. Nederlandse militairen gingen wereldwijd meehelpen de vrede te bewaren. Dat had en heeft ook een duidelijk eigenbelang. Minder conflictgebieden in de wereld is beter voor de op die wereld georiënteerde Nederlandse economie.
Binnenlandse veiligheid
Van oudsher had de krijgsmacht ook binnenlandse taken om de Nederlandse samenleving te beschermen. Bij ernstige ordeverstoringen kon de politie hulp van militairen inroepen. Terroristen vonden bij hun acties speciaal opgeleide militaire eenheden tegenover zich. Ook bij natuurrampen als overstromingen en epidemieën bood de krijgsmacht zo veel mogelijk steun. Militaire specialisten maakten bommen onschadelijk, die vaak tijdens de Tweede Wereldoorlog waren afgeworpen.
Maatschappelijke ondersteuning
De samenleving kon bovendien altijd een beroep doen op de krijgsmacht voor andere vormen van ondersteuning. Denk aan:
- de inzet van een mobiel noodhospitaal bij de verhuizing van een ziekenhuis;
- het transport van artiesten bij Bevrijdingsfestivals;
- het slaan van bruggen voor de Nijmeegse 4Daagse.
Scholing en innovatie
Tot slot waren er altijd enkele bijkomende voordelen van de krijgsmacht voor de samenleving. Zo was de krijgsmacht een van de drijvende krachten achter belangrijke innovatieve (nieuwe) ontwikkelingen. De krijgsmacht was en is ook een heel grote werkgever. Hoog-, middel- en laaggeschoolden vonden er een baan voor het leven. Of ze kregen er een opleiding waarmee ze later in de burgermaatschappij verder konden.
Besef waarde van een krijgsmacht
Kortom, de krijgsmacht was en is ván de samenleving en vóór de samenleving. Een zaak van iedereen.
Tot voor kort was dit besef bij de meeste Nederlanders bijna vanzelfsprekend aanwezig. Er was toen nog een grote dreiging en de opkomstplicht voor dienstplichtige jongemannen was nog niet opgeschort. Jongemannen uit alle lagen van de bevolking moesten hun vertrouwde omgeving verlaten om samen te dienen onder de Nederlandse vlag. En zich zo in te zetten voor de gemeenschap.
Tegenwoordig is dit besef minder vanzelfsprekend. Een directe overduidelijke dreiging nam lange tijd af en de krijgsmacht werkt vooral met beroepsmilitairen. Wel wordt de rol van reservisten groter.
Toch zijn de belangrijkste taken van de krijgsmacht niet veranderd. Dat zijn het verdedigen van het Nederlandse grondgebied en het beschermen van de Nederlandse belangen en de democratische, welvarende en relatief tolerante Nederlandse samenleving.